Een stenig plein in een al even stenige, dichtbebouwde stad. En dan valt ook de Lindeboom om, als laatste strohalm naar een rijk verleden. Maar middels een uitgekiend en baanbrekend participatieproces wist de gemeente De Heuvel weer actuele waarde te geven, die voortbouwt op een roemrijk verleden. Het plein en het omliggende gebied bruist weer als nooit te voren.
Rouwproces
Een bijzonder plein, maar misschien nog een bijzonderder herinrichtingsproces: dat geldt voor De Heuvel in Tilburg. Ontstaan op een kruispunt van 3 wegen waar schapen werden verhandeld, groeide het plein in de twintigste eeuw uit tot pleisterplaats van jong en oud, die graag vertoefden onder de oude Lindenboom die het plein tegenover de strenge Sint Jozefkerk lardeerde. Maar de boom werd oud, en uiteindelijk geveld. Wat restte, was een open wond in de stad die toch al als grauw bekend staat, maar daardoor niet minder interessant.
Tilburg – het Manchester van Brabant – kon wel een opfrisbeurt gebruiken. En werd ruim tien jaar terug kosten noch moeite gespaard om het plein een nieuw, maar herkenbaar gezicht te geven. Het resultaat mag er zijn. Tien jaar na oplevering heeft het publiek weer bezit genomen van het plein dat een verhoogd driehoekig stadspodium kent waardoor een geïsoleerde ruimte is ontstaan en waarvan de rand fungeert als bank. De aantrekkingskracht van het plein werkt door op de aan het plein gesitueerde horeca, waar het drukker is als nooit tevoren. ‘De binnenstadeconomie heeft een opleving doorgemaakt’, benadrukt wethouder Erik de Ridder van Economie. ‘De nieuwe Heuvel heeft daar een belangrijke rol in gespeeld.’
Visioen
Het was niet voor het eerst dat De Heuvel op de schop ging’, zegt Carry Rosenblatt Limpens, die als stedenbouwkundige werkzaam was bij de gemeente Tilburg ten tijde van de herinrichting en tegenwoordig werkzaam is voor haar eigen bureau Plot. Maar na het vellen van de Lindenboom was eigenlijk niks mee goed. ‘Ik weet het als de dag van gisteren. Ik studeerde net in Tilburg. Die Lindenboom zat bij iedereen in het hart, die maakte onderdeel uit van het collectieve geheugen, van de plek. Het verhaal gaat dat de bomen die er nu staan erfgenamen zijn…
Het komt er op neer dat veel mensen in Tilburg rouwen om het verlies van die boom. Wij hebben als gemeente dat rouwproces gefaciliteerd, door een tentoonstellingsruimte op het plein in te richten met drie containers. Container 1 vertelde het verhaal van de Heuvel. In Container 2 konden burgers zélf ideeën inbrengen voor de toekomst van het plein en Container 3 bood inspiratie aan de hand van beelden van mooie pleinen elders op de wereld.’
Die oproep om zelf met ideeën te komen was bepaald niet aan dovemansoren gericht. Rosenblatt Limpens: ‘Kinderen brachten tekeningen, en kwamen gedichten, zelfs oud-Tilburgers die inmiddels buiten de stad wonen brachten hun ideeën in. De een had een heel iconische voorstelling met een Lindeboom maar dan van brons, de ander had een visioen met water en licht. Kortom: de creativiteit van de industriestad die Tilburg is kwam volledig tot haar recht.’
Digitaal plein
Het diende natuurlijk een doel, die exercitie op het plein. Uit de 320 publiekinzendingen stelde Rosenblatt Limpens een Programma van Eisen samen voor de herinrichting van het plein. Vervolgens selecteerde de gemeente 8 toonaangevende ontwerpbureaus voor een besloten prijsvraag. Op basis van een eerste ronde pitches selecteerde een jury van professionals en bestuurders en met behulp van een ambtelijke adviesgroep (voor technische zaken, red.) drie bureaus die uiteindelijk een ontwerp mochten indienen. Het meest baanbrekende onderdeel van het proces moest toen nog komen, en dat is het 10 jaar na dato nog steeds. De drie ontwerpbureaus – Buro Lubbers uit Vught, Karres+Brands uit Hilversum en Sant en Co uit Den Haag – moesten hun ontwerptekeningen tot leven weken in de vorm van een 3D-model dat werd geïmporteerd in het de virtuele omgeving van Virtueel Tilburg.
Rosenblatt Limpens: ‘Het was de bedoeling dat Tilburgers als avatar (een digitaal poppetje, red.) thuis op de computer over het vernieuwde plein konden lopen, in één van de drie ontwerpen. Alleen op deze manier gaat zo’n ontwerp écht leven, was de gedachte.’ Ontwerper Edwin Santhagens van Sant en Co, is het daarmee eens. ‘Plattegronden zeggen mensen niks. De gemeente had een bureau in Eindhoven gevonden die onze ontwerpen in doorwandelbare 3D-modellen tot leven kon wekken. Doordat deze taak bij één bureau lag, was er sprake van enige objectiviteit van hoe het er in 3D uit komt te zien.’
Chatprogramma
Het publiek mocht uiteindelijk het winnende ontwerp verkiezen. In de periode van 18 december 2006 tot en met 14 januari 2007 bezochten 14.700 mensen de ‘Heuvelsite’. Bijna 4.000 mensen brachten uiteindelijk hun stem uit. Het ontwerp van Sant en Co won. Rosenblatt Limpens kijkt met veel plezier terug op het ‘virtuele avontuur’, waar een logboek van is bijgehouden. Zo konden de avatars niet alleen virtueel door de ontwerpen lopen, maar eveneens een gesprek met elkaar aangaan en informatie uitwisselen. ‘We hadden van te voren duidelijk gezegd dat de city ring ook in het nieuwe ontwerp De Heuvel zou blijven kruizen. In het chatprogramma op de Heuvelsite was dit nog een punt van discussie, maar werd ook al snel geconcludeerd dat een tunnel met inrit een blokkade zou opwerpen, die het oversteken blokkeert.’ Op het digitale plein zou zelfs een relatie zijn ontstaan, maar dat terzijde.
Er waren ook zaken die misschien best goed bedacht waren, maar in de 3D-vertaling van pakweg 10 jaar terug minder goed uit de verf kwamen, zoals het hellende vlak in het ontwerp van Karras + Brands. Rosenblatt Limpens: ‘Het bureau dat de 3D-vertaling maakte vond dat niet eerlijk en in begrijp dat. Maar op een platte tekening zie je dat nog minder en op basis daarvan het publiek een keuze laten maken is nog lastiger, want de meeste mensen kunnen geen tekening lezen.’
Brabantse lindes
Het winnende ontwerp van Sant en Co bestond is eenvoudig maar doelmatig. Het driehoekige podium is voorzien van, hoe kan het ook anders, Brabantse Lindes. Door het podium te laten zweven zijn de randen geschikt om op te zitten en hebben de nieuwe lindes voldoende wortelruimte. De ‘Frankische’ driehoekige vorm van De Heuvel wordt geaccentueerd door lommerrijke platanen langs de gevels. Om het plein een uitbundige uitstraling te geven in het verder zakelijke Tilburg, plaatste Santhagens fonteinen tussen de grasstroken en de waterpartijen. Een wel heel bijzonder ontwerp-element ligt verscholen de roosters van de fonteinen, waarin telkens een patroon van een lindeblad is geabstraheerd. Die fonteinen reageren overigens op de wind, op (mits aanwezig) muziek en ander omgevingsgeluid. Zo zijn de fonteinen in plaats van potentiële bron van overlast maximaal opgegaan in de omgeving. En 10 jaar na dato werkt het nog steeds. Santhagens: ‘De software en sensoren die de aansturing verzorgen wordt elke maand gecontroleerd.’
Die omzichtigheid hanteert de gemeente ook ten aanzien van eventuele aanpassingen aan het oorspronkelijke ontwerp van Sant en Co. Zo klopte de gemeente onlangs weet bij Santhagens aan, omdat ze een oplossing zocht voor regenwater dat met roltrappen de fietskelder onder het plein instroomt. Dat levert niet zozeer wateroverlast op, alswel schade aan de trappen. ‘De gemeente kwam met een klein schetsidee bij me dat al voorgelegd was aan de welstandscommissie. Wij mogen nu 10 jaar na het binnenhalen van de opdracht een kleine aanpassing doen aan het oorspronkelijke ontwerp. Dat is vooral een technische opgave. Dat laatste beaamt ook oud-opdrachtgever Rosenblatt Limpens ‘Als plein functioneert De Heuvel geweldig. Het is weet een belangrijke magneet in de publieke ruimte van Tilburg geworden. De Heuvel leeft voort, en niet alleen als herinnering, maar als nieuwe stedelijk icoon.’