Een saaie, kale vlakte, een ‘waaigat’. Een uitdagend startpunt voor een ontwerper die een nieuw in te richten plein moet ontwerpen dat weer het middelpunt moet worden van het dorp. In dit geval het Wilhelminaplein in Naaldwijk.
De vernieuwing van het Wilhelminaplein in Naaldwijk stond al sinds 2014 op de politieke agenda van de gemeente Westland. Het ongezellige plein in het centrum moest weer het bruisende hart van het dorp worden. Toch duurde het nog tot 2016 voordat een begin werd gemaakt met een uitgebreide reconstructie, maar toen ging het ook snel, vertelt Marike Oudijk van Hosper landschapsarchitectuur en stedebouw. Samen met haar collega Mark van Rijnberk is zij verantwoordelijk voor het ontwerp. ‘Wat we aantroffen toen we begonnen, was een saai, leeg plein. De gevelpartijen uit de jaren zeventig pasten niet zo bij de rest van het plein en de leilinden waren qua schaal een beetje klein.’
Het uitgangspunt was dat het plein weer een klassiek en intiem aanzien moest krijgen en een oud-Hollandse sfeer moest gaaan ademen. Dat betekende onder meer dat er is gekozen voor een andere bestrating, zegt Oudijk. ‘Bij de vorige renovatie in 1997 heeft het plein een soort dambord van stenen in geel en rood gekregen. Wij hebben gekozen voor een wat mildere schakering met een gemêleerde mix van drie kleuren stenen. Het formaat is niet historisch, want dat zou niet handig zijn in verband met de markt en dergelijke. In plaats van de leilinden die er stonden hebben we iepen geplaatst: vier rond de dorpspomp in het centrum, twee losse aan de kant van de kerk en langs de overige drie kanten rijen met iepen.’
De locatie is al heel oud. De plek vormde oorspronkelijk het ontstaanshart van Naaldwijk. In de loop der jaren kreeg het plein een andere functie en zag de dorpspomp, die in 1629 werd geschonken door prins Frederik Hendrik, vrijwel alle hoeken van het plein. In de Tweede Oorlog diende het plein als overstapplaats voor bussen en verdween de pomp naar de zuidwestkant van het plein. In de jaren tachtig verhuisde de pomp weer naar de andere kant van het plein om ruimte te maken voor de weekmarkt.
De 11,5 ton zware dorpspomp kreeg in het ontwerp van Hosper weer zijn prominente plaats terug. ‘De pomp was in een hoekje weggedrukt en staat nu weer in het midden. We wilden het historische karakter van de plek benadrukken en daarbij een balans vinden tussen de verschillende functies van het plein. Het is nu meer een horecaplein, maar er is nog steeds ruimte voor verschillende activiteiten zoals de weekmarkt.’ Door het historische karakter te benadrukken, beplanting en zitgelegenheden toe te voegen, evenals zestien waterspuiters en een voetcarillon, is het plein weer aantrekkelijk geworden als ruimte om te verpozen.
Klankbordgroep
‘Wat me vooral opviel bij dit project was dat het allemaal zo snel is gegaan’, zegt Oudijk. ‘Binnen zes weken werd een participatieproject met inspraakbijeenkomsten en workshops afgerond om de uitgangspunten voor de herinrichting duidelijk te krijgen en een zo breed mogelijk gedragen ontwerp te krijgen. Daarnaast is een klankbordgroep samengesteld.’
‘Het is de ‘nieuwe’ ambitie van het gemeentebestuur om bij dergelijke ingrepen een breed publiek te bereiken’, zegt Henri Jansen, projectleider van het Team Ingenieursbureau van de gemeente. ‘De eerste bijeenkomst is in februari 2016 in de kerk aan het plein gehouden en daar kwamen circa tachtig mensen op af. Zij konden zich uitspreken over het plein. De keuze was een modern, klassiek of gemixt plein. Ze spraken toen unaniem de voorkeur uit voor een klassiek plein. Dat was een vrij snel, intensief proces waarmee we in februari 2016 begonnen en eind maart klaar waren. Een periode van heel veel praten, luisteren en bijstellen.’
Er is nog gedacht om de weekmarkt te verplaatsen, vertelt Jansen, maar na overleg met onder meer de Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel is besloten om de markt op het Wilhelminaplein te houden. ‘Dat is de beste plek, de markt en de omgeving versterken elkaar. Er is in de klankbordgroep ook nog discussie geweest of we naast het voetcarillon nog andere of meer speelvoorzieningen moesten aanbrengen. Dat is niet gedaan omdat het een klassiek plein is en het fonteintje daarvoor weg zou moeten. We hebben ervoor gekozen om de duurzame elementen te behouden.’ Er is overigens nog steeds werk aan de winkel, vervolgt Jansen. Het voetcarillon, dat bestaat uit negen stoeptegels die een xylofoongeluid voortbrengen als je erop stapt, blijkt niet alleen populair bij de kinderen, maar ook bij de opgeschoten jeugd. ‘Daar is de buurt niet zo blij mee. Dat moeten we nog verder evalueren.’
Mooi project
Het vernieuwde Wilhelminaplein werd in december 2017 feestelijk geopend. Terugkijkend zegt Marike Oudijk: ‘Het is een mooi project geweest met een goed proces. Het traject van schets- naar definitief ontwerp verliep heel snel. Het was wel doorbuffelen, maar ik ben heel tevreden met het uiteindelijke resultaat.’ Linda de Ruijter van Waalpartners Civil Engineering was als senior projectmedewerker bij de herinrichting betrokken. Zij schreef het beste, was betrokken bij de aanbesteding en fungeerde bij het Team Ingenieursbureau van de gemeente als vraagbaak voor de betrokken partijen. ‘Die vragen zijn er overigens niet geweest’, zegt ze tevreden. ‘Het is voor ons als Westlands bedrijf een heel mooi project geweest, ook omdat er zo veel verschillende materialen zijn gebruikt. Ook de verplaatsing van de dorpspomp was een mooie klus. Bij de realisering van het hele project hebben we eigenlijk geen concessies hoeven doen.’
Henri Jansen concludeert: ‘Ja, het is een mooi plein geworden. Er is uitgekomen wat we wilden.’ Hij erkent dat er een dissonant is in de tevredenheid over het plein: het ontbreken van gidslijnen voor blinden en slechtzienden. Als slechtzienden of blinden op pad gaan met hun stok, gebruiken ze meestal natuurlijke looplijnen (gidslijnen), zoals gevels of trottoirboorden, muren en relings. ‘Hoewel in de klankbordgroep een vertegenwoordiger zat namens de visueel gehandicapten, hebben we er te licht over gedacht. We gaan nog voorzieningen aanbrengen zoals die er wel zijn bij andere pleinen, bushokjes en oversteekplaatsen in de gemeente. Het is de bedoeling dat we op het Wilhelminaplein op de bestaande verharding nog gidslijnen aanbrengen.’
Technische wetenswaardigheden
Het Wilhelminaplein in Naaldwijk meet ongeveer 52 bij 67 meter (circa 4100 m2). De lijnen van het wiebertjespatroon zijn gemaakt van lichtgrijze natuurstenen klinkers. Deze lijnen dienen deels als molgoten voor de afwatering. Waar de afwateringslijnen elkaar kruisen, liggen smalle kolken die qua maat zijn afgestemd op de breedte van de goot. Voor de invulling van de vlakken is een roodbruine klinkerverharding gebruikt die kenmerkend is voor de authentieke klinkerbestratingen. Er is in keperverband (ook wel visgraat- of ellenboog-verband) bestraat, omdat dat het best bestand is tegen de belasting van de markt en evenementen. Per vlak is de bestratingsrichting om en om gewisseld waardoor een subtiel verschil tussen de afzonderlijke ruiten in het wiebertjespatroon ontstaat. Er zijn nieuw gebakken klinkers gebruikt waarbij is uitgegaan van een mix van drie verschillende kleuren stenen in de verhouding 1/3 – 1/3 – 1/3. De bestrating is geleverd door Vandersanden.
Rots Maatwerk zorgde voor de realisatie van het centrale waterelement bij de pomp en de dynamische fonteinen (‘bedriegertjes’), de omliggende natuurstenen elementen en de molgoten voor de afwatering.
Om de diverse activiteiten en evenementen op het plein mogelijk te maken zijn obstakelvrije elektrische en watertechnische installaties aangebracht door PUTkast. Op de drie horecaterrassen zijn alle parasols voorzien van een contactdoos voor eventuele verlichting of verwarming.
In het verlichtingsontwerp, gemaakt met ondersteuning van Ellen de Vries (LUXlab), is gebruikgemaakt van historisch aandoende verlichting met moderne kaarsachtige ledtechniek, dat een ‘brinkachtige’ zachte sfeer oproept. Op het plein staan meerdere verlichtingsmasten, geleverd door De Nood (Karels Buitenverlichting). Op vier locaties verlichten grondspotten de historische gevels. Op de openbare verblijfsplek in het midden van het plein worden de monumentale dorpspomp en de nieuwe spuitfontein aangelicht.