Het plein Langgewenst in Hilversum was lang het domein van automobilisten die er hun voertuig konden parkeren. Al jaren werd er gesproken over herinrichting en die is er in 2016 gekomen. Tegenwoordig is het bekend als Marktplein, een stads-, markt- en evenementenplein.
‘Stelt u zich eens voor dat het Marktplein landelijk als een voorbeeld geldt van een aantrekkelijk stadsplein.’ Dat schreef wethouder Floris Voorink in maart 2015 in het voorwoord van de Centrumvisie waarin de gemeente Hilversum vastlegde hoe zij aankeek tegen het centrum, de kansen, uitdagingen en ontwikkelingen. In de plannen werd het Marktplein vormgegeven als een ruim stads-, markt- en evenementenplein met een eigen identiteit en vormgeving, die de bijzondere stedenbouwkundige situatie en functie benadrukken. ‘De sfeer is die van het Lange Voorhout.’
Er moest dus heel wat gebeuren want ‘Langgewenst’, zoals de historische naam van het marktplein is, was niet meer dan een parkeerterrein waar circa 290 auto’s neergezet konden worden. Behalve tijdens de markt, twee keer per week, kermis en andere evenementen. Een mooie klus voor Paul Portheine, senior ontwerper openbare ruimte van de gemeente en collega Jacqueline Greven. ‘Het was een desolate vlakte, een parkeerterrein, een lappendeken van klinkers’, zo omschrijft Portheine de situatie.
In Hilversum zijn dergelijke ingrepen altijd gekoppeld aan de bouwplannen voor nieuwe projecten. Aanvankelijk was het dan ook de bedoeling dat er een ondergrondse parkeergarage zou komen, maar die plannen vielen af. Ook de mogelijke komst van een Mediamarkt en een supermarkt ging niet door. Maar de gemeente zette de plannen voor een herinrichting van het terrein toch door; er was 25 jaar daarvoor al een eerste plan gemaakt voor Langgewenst en er zouden nog vele volgen. Geen enkel plan haalde de eindstreep. Tot 2015, toen de gemeenteraad 3,6 miljoen euro beschikbaar stelde voor de restauratie van het Marktplein.
Opmerkelijk lijnenpatroon
De gemeente Hilversum heeft bij de realisatie de regie gehouden. Zowel bij het ontwerp als de uitvoering hield de gemeente de touwtjes strak in handen. ‘De kaders waarbinnen we moesten werken, waren duidelijk: er was twee keer in de week markt, dus minstens 7000 vierkante meter moest daarvoor beschikbaar blijven. De eisen die aan het nieuwe plein gesteld waren: het moest een evenementenplein worden, obstakelvrij en we moesten vergroenen.’ In het ontwerp is het Marktplein omkaderd door bomenrijen die het plein intiemer maken en afschermen van de omliggende straten.
De taps toelopende vorm van het plein maakte het ontwerp er niet eenvoudiger op. Als richtlijn nam Portheine de gevels van de omringende gebouwen en de oude kadastrale lijnen op en rond het plein. Door de zijkanten van de gevels als het ware door te trekken over het plein ontstond een opmerkelijk lijnenpatroon. ‘Er kwam een soort tangram uit’, zegt Portheine, verwijzend naar de traditionele Chinese puzzel die bestaat uit zeven stukjes die samen een vierkant vormen. Voor de vlakken van het plein is gebruik gemaakt van Chinees graniet in drie kleuren: geel, grijs en rood. De looplijnen zijn van gebakken klinkers. Er is meer rust ontstaan, in tegenstelling tot zoals Portheine het noemt, ‘de vroegere de potpourri van klinkers’. Even was er nog sprake van dat de rode klinkers, die ook elders in het centrum van Hilversum zijn te vinden, gehandhaafd zouden blijven, maar die plannen redden het niet.
De markt loopt ‘in de punt’ over in winkelstraat de Groest die evenals het Marktplein een nieuwe bestrating heeft gekregen van natuursteen. Barend Spronk, senior adviseur voorbereiding en aanbestede werken van de gemeente: ‘We hebben er bij de keuze wel op gelet dat de stenen duurzaam geproduceerd zouden worden. We wilden geen graniet uit India omdat je dan weet dat er wellicht kinderarbeid in het spel is geweest. We hebben toen gekozen voor graniet uit China.’
Na een aanbestedingsprocedure werd bij de combinatie Agterberg-Voets de hoogwaardige natuursteen gevonden. Gebr. Voets kon door deelname aan het TFT Responsible Stone Programme waarborgen dat de natuursteen op verantwoorde wijze gewonnen en verwerkt wordt en dat ook de arbeidsvoorwaarden goed zijn en er geen sprake is van kinderarbeid. ‘We zijn in maart 2016 begonnen. Waar we wel rekening mee moesten houden was het Chinese Nieuwjaar. Dan gaat alles daar drie weken op slot, er wordt niets geproduceerd en niets vervoerd. Dus in november 2015 hebben we al alles moeten bestellen’, vertelt Spronk.
Hoogwaardige natuursteen
Aanvankelijk werd voor het Marktplein gekozen voor Zweeds graniet, dat vaak gebruikt wordt voor kleinere oppervlakten; in Hilversum ging het echter om een oppervlakte van 7000 vierkante meter. De Zweedse mijnen, die niet zo groot zijn, waren echter uitgeput. Uiteindelijk is gekozen voor Chinees graniet. De natuursteen die de combinatie Agterberg-Voets voor het marktplein leverde, is door importeur Van Dijk & Kuijpers uit China gehaald. De drie kleuren natuursteen zijn elk in een andere groeve gewonnen. De stenen zijn in China verwerkt en daarna naar Nederland verscheept. Omdat er dikteverschillen in het natuurproduct waren, zijn de stenen handmatig gelegd. In totaal telt het plein 6000 vierkante meter natuursteen, 11.000 vierkante meter gebakken klinkers en 43 zwerfkeien om het plein (Gooi- en Eemlander, 2 maart 2017).
Voetgangersverbinding
Om de wekelijkse markt doorgang te kunnen laten vinden, gebeurde de herinrichting in twee fases. Het plein werd in de lengte in tweeën gedeeld, waardoor er altijd ruimte bleef voor de markt. Een uitdaging was wel de afwatering, omdat het plein bol liep en voorkomen moest worden dat het lagere deel wateroverlast kreeg. Van de oorspronkelijke 290 parkeerplaatsen zijn er 90 overgebleven voor vergunninghouders. Op het plein is een fonteinvloer van 30 bij 8 meter geplaatst die onverwachts uit verschillende gaten spuit (de zogenoemde ‘bedriegertjes’ ).
Het plein wordt omzoomd door platanen. Door de bestrating van het Marktplein naar de kop van de Groest door te zetten en het omleggen van de Centrumring om de markt heen, ontstaat een aantrekkelijke, doorlopende voetgangersverbinding vanaf de Groest tot en met het Marktplein. ‘De burgers moesten wel wennen aan het nieuwe plein. Maar wat je nu ziet is dat er ook buiten de evenementen en de markt om het plein wordt gebruikt’, zegt Portheine. ‘Er wordt door de jeugd gevoetbald, ze spelen er met hun stepfietsjes en bestuurbare auto’s.’ Op 2 maart 2017 is het Marktplein officieel geopend, al spreken veel Hilversummers nog van het Langgewenst, de historische naam voor de locatie en de naam van de straat die erlangs loopt. ‘Het plein heet nu officieel het Marktplein’, zegt Portheine. ‘Voor mij is het een mooi project geweest, ook het grootste want er is 1,5 hectare in de binnenstad op de schop gegaan.’
‘De burgers moesten wel wennen aan het nieuwe plein’
‘Er is meer rust ontstaan na de vroegere de potpourri van klinkers’
- Opening van Het Marktplein Hilversum, maart 2017 – foto gemeente Hilversum
- Panorama van het Marktplein – foto Frans van Brakel
- Opbouw van de markt – foto Koen van Engelen
- Foodhall en brouwerij Mout is gevestigd in het vroegere Autopalace De Wit (1912) – foto Marco Ekelmans (Hilversum 5)
- Op het Marktplein is een fonteinvloer van 30 bij 8 meter geplaatst die onverwachts uit verschillende gaten spuit, de zogenoemde ‘bedriegertjes’ – foto Marco Ekelmans (Hilversum 6)
- Het Marktplein kent een opmerkelijk lijnenpatroon – foto Marco Ekelmans (IMG_8942)
Technische wetenswaardigheden
Een van de eisen voor het vernieuwde marktplein in Hilversum was dat het obstakelvrij moest zijn. Op het oude plein stonden diverse elektrische kasten verspreid over het parkeerterrein. In de nieuwe situatie heeft PUTkast een van de grootste markt- en evenementeninstallaties van Nederland gemaakt met diverse gebruiksfuncties. De installatie bestaat uit twee centrale voedingskasten van 250 ampère. Op deze installatie is ook de openbare verlichting aangesloten en de fontein van Rots Maatwerk, alsmede de drinkwaterinstallatie.
Het verlichtingssysteem is dynamisch en bestaat uit grondspots en hoge houten masten. Op drie daarvan geven projectoren het lichtbeeld extra dynamiek. De grondspots geven de bomen gevarieerde kleuren. Per seizoen of evenement zijn er verschillende lichtscenario’s ingesteld. In de toekomst kunnen die met nieuwe scenario’s worden uitgebreid.
Historie van het plein
Het plein Langgewenst dankt zijn naam aan de hofstede ‘Lang Gewenscht’, het ouderlijk huis van schilder James de Rijk die er in de tweede helft van de negentiende eeuw met zijn gezin woonde. In 1897 werd het woonhuis afgebroken en werd op het terrein een park aangelegd. Maar uiteindelijk werd het in de tweede helft van de vorige eeuw een parkeerplaats voor auto’s.
Een markante plaats op het plein neemt de voormalige Eurobioscoop in. Het pand werd in 1912 gebouwd als garage voor Autopalace De Wit. Opmerkelijk was de gebogen dakconstructie. Ook na ruim honderd jaar is de betonnen constructie nog intact en is ook de voorgevel voor een belangrijk deel behouden gebleven. Plannen om het gebouw te slopen gingen door de inbreng van het ontwerpteam niet door. Voorwaarde daarbij was dat een nieuwe functie gedurende de hele dag een bijdrage zou leveren aan de levendigheid van het plein. Daarvoor is een tender uitgeschreven. Dat heeft niet alleen een nieuwe eigenaar opgeleverd, ook de bestemming is gewijzigd in bierbrouwerij en foodhall, Mout Hilversum.
Behalve de markt die twee maal per week op het plein wordt gehouden (in 1930 verplaatst van de Groest naar Langgewenst), worden er meer evenementen gehouden zoals Hilversum Alive, City Run, Hilversum Actief, Gooisch Waterfestijn en Gooisch Bierfestival.