Petten staat niet bekend als een populaire badplaats, maar als het aan de gemeente Schagen ligt, gaat dat veranderen. In een structuurvisie uit 2012 staat de ambitie om Petten als kustplaats te ontwikkelen. Naast een grondige aanpak van de kuststrook, hoort daar onder andere een renovatie van het dorpsplein bij.
Een doorgaande weg met een grasveld ernaast. Niet erg aantrekkelijk als centrum van een dorp dat zich als badplaats wil profileren. Gemeente Schagen pakte Plein 1945 in Petten daarom grondig aan en maakte er een moderne ontmoetingsplaats voor de gemeenschap van. De functie die een dorpsplein van oorsprong heeft.
Het dorp Petten aan de Noord-Hollandse kust (circa 1700 inwoners, CBS), een van de vier kustdorpen van gemeente Schagen, staat bij velen bekend om het reactorcentrum. Niet bepaald een plek voor een dagje aan zee of om je vakantie te vieren. Dat moet veranderen, vond de gemeente Schagen waar het dorp toe behoort.
‘Petten kampte met teruglopende bedrijvigheid; er was niet veel te doen. Er is wel een goedbezochte camping, maar vooral door mensen die het kennen’, vertelt Anton Munniks, beleidsmedewerker Wegen en Verkeer van de gemeente Schagen. ‘Petten was vooral bekend door het reactorcentrum en dat schrikt een aantal mensen af. Dat is jammer, want die angst is niet nodig.’
Klankbordgroep
De afgelopen jaren is het Hoogheemraadschap druk bezig geweest met het versterken van de Hondsbossche Zeewering door de aanleg van nieuwe duinen en strand voor de dijk. Samen met de provincie Noord-Holland is, toen nog als gemeente Zijpe, in 2012 een Structuurvisie Petten opgesteld om Petten een economische impuls te geven. Uitgangspunt was Petten, grenzend aan duingebied en polder, als badplaats te ontwikkelen en de teruglopende bedrijvigheid om te draaien. ‘Bij de plannen hebben we nadrukkelijk ook bewoners inspraak gegeven door middel van een klankbordgroep van betrokken bewoners die adviezen gaf over de diverse deelprojecten.’
De plannen behelsden naast een grondige renovatie van het dorpsplein ook de aanpak van het kustgebied, waar de dijk inmiddels heeft plaatsgemaakt voor duinen. In het verlengde van Plein 1945 is een nieuwe hoofdtoegang tot het strand gemaakt. Daarnaast heeft de gemeente Schagen samen met de provincie gekozen voor branding van de vier kustdorpen en in samenwerking met een onderzoeksbureau is voor de Schager kust het thema ‘Hollandse tijden’ gekozen.
Gestrand schip
De renovatie van het plein is vorig jaar gerealiseerd. ‘Het grasveld is weg en ervoor in de plaats is een shared space-plein ontstaan waar mensen kunnen ontspannen, recreëren, elkaar ontmoeten en gebruikmaken van het plein zoals dat in vroeger jaren gebeurde, als ontmoetingsplaats voor de gemeenschap’, zegt Munniks, deelprojectleider van de renovatie. ‘Het plein is bedoeld voor fietsers en voetgangers; de automobilisten zijn iets meer te gast.’
Beeldbepalend element van het plein is het podium met daarop een stalen geraamte van een schip waarvoor de in oktober 2013 gestrande Belgische garnalenkotter Z75 Zeldenrust model heeft gestaan.
Landschapsarchitect Caspar Slijpen uit Gulpen: ‘Meestal trekken bij een plein de gevels van de huizen en winkels de aandacht. Maar in Petten was dat niet mogelijk; de ruimtelijkheid ontbrak. Ik wilde daarom de aandacht weghalen van de gevels door een attractie. Toen dat schip bij Petten strandde, ontstond er ramptoerisme. Iedereen wilde dat schip zien. Dat was de inspiratie voor het geraamte van het schip.’
Het podium kan gebruikt worden voor muziekuitvoeringen, voorstellingen en optredens. Op verschillende plekken van het plein zijn elektrische contactdozen geplaatst die obstakelvrij ondergronds zijn aangelegd voor markten en kermissen. Munniks: ‘Er komt nog wel een doek over het podium. We hebben niet gekozen voor een overdekt podium omdat een windbestendige constructie niet meer betaalbaar zou zijn en ook niet mooi zou worden vanwege de zware spanten.’ De totale kosten van de pleinreconstructie bedragen 2,7 miljoen euro. ‘Een paar ton meer dan begroot, maar we hebben duidelijk naar kwaliteit gestreefd en wilden niet bezuinigen op de verharding van het plein.’
Klimaatbestendige bomen
Waar eens het grasveld lag, ligt nu een plein met grijze granietkeien met in het midden een verharding van donker basalt, een hommage aan de Pettener steenzetters in hun strijd tegen de elementen. Slijpen: ‘Op het plein wilde ik de ruigheid van de omgeving, de woestheid van de zeedijk en het beuken van de zee tot uitdrukking laten komen.’ De basaltblokken zijn oorspronkelijk in de dijk gebruikt. Er zijn plakken van gezaagd van 8 centimeter dikte en die zijn teruggebracht in het plein.
Een andere blikvanger is een waterpartij met zogenoemde bedriegertjes die omhoogspuiten. In de winterperiode is het een onderdeel van de verharding waar eventueel een ijsbaan kan worden gecreëerd. ‘Het idee moest zijn dat het schip in het water ligt. De waterpartij loopt dan ook leeg en weer vol, eb en vloed. Er ontstaat daardoor dynamiek in de waterbeweging’, vertelt Slijpen.
‘Ik vond het ook belangrijk dat er bomen kwamen. Eigenlijk is de plek daarvoor niet geschikt: het waait, het is een hard klimaat. Er zijn dan ook speciale bomen gekomen die bestand zijn tegen dit klimaat. Kleine bomen die van jongs af aan kunnen wennen aan de wind en in die omstandigheden kunnen groeien.’
Aan de noordzijde van Plein 1945 zijn inmiddels de oude huisjes van een woningbouwvereniging gesloopt. Een projectontwikkelaar heeft plannen om daar zes bedrijfsruimten te ontwikkelen en woonappartementen te bouwen. Dat moet over een paar jaar gerealiseerd zijn. Aan de andere kant van het plein zitten winkels zoals een supermarkt, schoenwinkel, een zaak in strandspullen, een fietsenzaak (die zelfs landelijke klandizie heeft) en een pizzeria. Het is de bedoeling dat in het voormalige kerkgebouwtje een restaurant komt. Om eenheid te creëren rond het plein, heeft de gemeente de winkels gevraagd om hun panden wit te verven, herinnerend aan vroeger tijden met de wit/rode vissershuisjes. Munniks: ‘Tot nu toe is dat niet gelukt om voor elkaar te krijgen.’
Klein dorp, hoge ambitie
In juni 2016 is het nieuwe plein feestelijk geopend. Is Munniks tevreden? ‘Ja. Zeker qua uitstraling zijn we erin geslaagd om de plannen waar te maken. De opzet voor het plein was dat het stoer was, duurzaam, verwijzend naar de zee. En dat is gelukt. Er is veel gebruikgemaakt van klassieke materialen zoals hout. Op het plein staan duurzame houten banken met bijpassende lantaarnpalen en terrasschermen. In de zomer hebben we gemerkt dat er veel mensen zijn die een kijkje komen nemen. Het podium hebben we nog niet gebruikt voor openbare activiteiten. Het plein is dus nog te kort geopend om de effecten op de lange termijn te zien.’
Slijpen geeft aan ook heel erg tevreden te zijn. ‘Het was voor mij een uitdaging, anders had ik het niet gedaan. Ik heb er ook een uitdaging van gemaakt; ik ben niet gaan zoeken naar een oplossing die paste bij het toenmalige Petten, maar wilde iets dat overstijgend was, een hogere ambitie had. Het plein dat er nu is zou je ook meer verwachten in een grote stad, dan in een vissersdorp.’
Verdediging van Petten
Petten is waarschijnlijk al in de achtste eeuw ontstaan, maar van een rijke geschiedenis is weinig meer te zien. Bij de Sint-Elisabethsvloed van 1421 werd het hele dorp weggeslagen en in 1625 spoelden meer dan honderd huizen en de kerk weg. In 1943 werd op gezag van de Duitse Wehrmacht het hele dorp afgebroken voor de aanleg van de Atlantikwall, de 5000 kilometer lange verdedigingslinie die de geallieerden moest tegenhouden. Drie grachten met een verhoogde rug herinneren nog aan de tankvallen. In 1946 werd begonnen met de bouw van een heel nieuw dorp.
Met de aanleg van de De Hondsbossche zeewering, die het dorp tegen het water moest beschermen, werd in 1793 begonnen. Het huidige dijklichaam ligt daar sinds 1880 en is sindsdien meerdere malen verhoogd en verbreed. De Hondsbossche en Pettemer Zeewering werd in 2004 aangewezen als een van de acht ‘zwakke schakels’ van de Nederlandse kust. Er werd besloten de dijk te verstevigen en onder een nieuw aangelegd duinengebied weg te werken. De nieuwe naam van de zeewering, die weinig meer heeft van een dijk, is Hondsbossche Duinen.
Dorp in de duinen
De Structuurvisie Petten bestaat naast de herinrichting van het dorpsplein uit inrichting van het strand met strandopgangen, drie paviljoens en tachtig strandhuisjes, het opknappen van de tankvallen van de voormalige Atlantikwall, aanleg van nieuwe natuur, inrichten van een informatiecentrum en verbetering van de infrastructuur (wegen en parkeren).
De gemeente Schagen wil van het dorp Petten achter de dijk, Petten in de duinen maken en zo de potentie van kust- en badplaats verstevigen en zorgen voor een economische impuls. Het nieuwe gezicht van Petten voorziet in een nieuw aangelegd duinengebied met een 250 meter breed strand. Via het vernieuwde dorpsplein is een toegang naar het strand bereikbaar. Van de nieuwe strandopgangen is er een toegankelijk voor minder-validen.
De activiteiten voor de strandpaviljoens en strandhuisjes liggen voorlopig stil omdat een bezwaar van de stichting Het Zijper Landschap bij de Raad van State ligt.